Społeczny cykl zwyczajów
„Uważa się, że wszystkie kultury funkcjonują na fundamencie wzorców, bez względu na to, na jakim etapie rozwoju się znajdują. Bywa to postrzegane jako cykl, pozbawiony początku i końca, ale mający wciąż rozwijającą się strukturę: wzorce – zwyczaje – zasady – rytuały – prawa".
Dorothy opisała tę strukturę jako „społeczny cykl obyczajów i powiązań obecnych w wydarzeniach społecznych” (The Cycle of sociality): kolejne warstwy spotkania pomiędzy członkami społeczeństwa, które „ustanawiają zachowania społeczne wśród ludów”.
Dorothy przekonywała: „Wierzę, że jeśli mamy zamiar szkolić nauczycieli, to ten cykl jest podstawą myślenia o nauczaniu poprzez system dramy… To jest prawdziwy dramaturg; to jest autor, to podstawa nauczania, jeśli zadania mają mieć jakiekolwiek znaczenie”.
To ważny aspekt jej pracy i myślenia, który wydaje się mało znany.
Dorothy podkreślała, że nauczyciele „powinni nauczyć się zachowywać ten cykl w pamięci”, aby „rozszyfrować arenę społeczną” pod względem kodów społecznych zachowań, nawyków, rytuałów. Nie oznacza to, że koniecznie muszą o tym mówić uczniom, ale powinni „patrzeć na wydarzenia sposób patrzenia na wydarzenia”.
Dorothy zdefiniowała poszczególne etapy „cyklu” następująco:
Zwyczaje: zachowania powtarzane co jakiś czas; zwyczajowe; akceptowane przez wszystkich. Znane pomiędzy członkami rodzin i krewnymi.
Wzorce: zachowania tworzące system, powtarzane regularnie, uznawane za przydatne za wszystkich, którzy je znają.
Zasady: zasady i reguły zachowania prezentowane w szerszych kontekstach społecznych, w tym podczas spotkań z nieznajomymi.
Prawa: wytyczne dotyczące zachowania. Systemy kontroli społecznej. Kary i nagrody. Uzgodnione działania i procedury. Działalność administratorów i ekspertów.
Rytuały: ceremonie i poważne okazje. Zachowania o wadze symbolicznej zrozumiałe lub uzgodnione przez wszystkich. Określone procedury i rytuały obliczone na przekazywanie pewnych znaczeń przyszłym pokoleniom. Należy brać w nich udział.
Wreszcie, szerzej rozumiane rytuały społeczne, związane np. z piciem herbaty (rytuały picia herbaty w Japonii).
Dorothy podała przykład zasad przyjmowania gości. Zazwyczaj proponuje się gościom filiżankę herbaty. Możemy też wypracować własne, osobiste praktyki nawyki (na przykład, zwyczajem Dorothy było jej zwyczajem było podawanie gościom „ozdobnej serwetki”. W przypadku „wzorców”, „wiemy, dlaczego powinniśmy coś zrobić w określony sposób”, znamy uzasadnienie takiego, a nie innego zachowania. Wzorce kształtują się w rodzinach, nieraz przez wiele pokoleń.
Obowiązują także niepisane zasady: na przykład, jeśli dostaniesz podstawkę do napojów, oczekuje się, że postawisz na niej swój kubek „Znak jest widoczny; reguła zaczyna obowiązywać”.
Na czwartym poziomie cyklu, obowiązują też „prawa” – na przykład dotyczące higieny. (Dorothy stwierdziła w ramach przykładu, że ufa prawu, że spis składników na paczkach herbatników musi być zgodny z prawdą)
Oto arkusz ćwiczeń opracowanych przez Dorothy, pozwalający uczniom przeanalizować ten „cykl”. Wydaje się, że założeniem Dorothy było, aby wybrano dość szeroki temat, jak na przykład koncepcja dzielenia się, i opracowano przykłady związane ze zwyczajami, wzorcami, prawami itd.
Pierwsze ćwiczenie dla uczniów przedstawiające pięć warstw zwyczajów:
Małe grupy pracują nad wyjaśnieniem/zademonstrowaniem tych pięciu poziomów w cyklu społecznym dla podanego zagadnienia, np. idei dzielenia się.
1. Zwyczaje: zwyczaj zaparzania wody. Napełnianie talerzy. Błogosławieństwo posiłku.
2. Wzorce: wspólne przygotowanie posiłku.
Częstowanie.
Wspólne sprzątanie.
3. Zasady. Rozpoznawanie pożytecznych i niebezpiecznych roślin.
4. Prawa. Mierzenie – z pomocą miar i wag. Leki. Procedury.
5. Rytuały. Toasty, przyjęcia, krojenie tortu na weselach.
Inne: prezenty, pamięć, wyzysk, czas, konkursy, obietnice/przysięgi, sprawiedliwy podział.
Podczas wspólnego projektu Dorothy i Midland Actors Theatre, Dorothy poprosiła, aby co jakiś czas odwoływać się do tego „systemu zwyczajów” – „widzicie, zawsze robiłam to w taki sposób...”.
W ramach swojej pracy magisterskiej Eileen Pennington podjęła się przeprowadzenia warsztatów wspólnie z Dorothy. „Przedsiębiorstwem” była fabryka wyrobów papierniczych o nazwie „PaperKraft”. Fabryka miała swoje własne zasady, wzorce i rytuały, które (sugerowano dzieciom) były przekazywane przez kolejne pokolenia pracowników. Na przykład, uczniowie „odbijali kartę” za każdym razem, gdy wchodzili na teren „fabryki”.
Ustalono również, że „kierownik” fabryki (Dorothy) każdego ranka poda każdemu pracownikowi rękę na przywitanie. Był to „wzorzec” mający za sobą znaczenie: dla kierownika był to sposób, aby pracownicy „wiedzieli, że są doceniani”.
Zapytane o to, co przychodziło im do głowy podczas rytuału, dzieci odpowiadały:
„Jestem gotowy do pracy. Lubię pracę.”
„Miejmy nadzieję, że będę mieć dobry dzień w pracy”.
„Będę ciężko pracować”.
W ten sposób działanie zostało „zdekonstruowane i przeanalizowane” pod kątem znaczenia. Stało się to również częścią wzajemnych „powiązań” i definicji „odczuwanego ‘my’”: grupowej świadomości wspólnej kultury i wspólnego doświadczenia.
Kopia pracy magisterskiej Eileen Pennington, „Ritual Encounters During Drama Processes” (University of Newcastle-upon-Tyne, 1986) znajdująca się w Archiwum Dorothy Heathcote, Manchester Metropolitan Museum. Fotografia: Dorothy i Zeki Özen.